فرش ایرانی از دیرباز جایگاه برجسته‌ای در میان هنرهای ایرانی دارد و در جهان به عنوان نماد هنر ایرانی شناخته می‌شود. فرش دستبافت ایرانی در هر منطقه‌ای از ایران با شیوه خاصی بافته می‌شود و طرح و نقشش متفاوت است. طرح‌های فرش ایرانی تنوع زیادی دارد و از این رو اعتبار خاصی به هنر فرش‌بافی در ایران بخشیده است. در این مقاله با انواع طرح فرش ایرانی به طور مختصر آشنا می‌شویم.
طرح فرش ایرانی بر اساس تقسیم‌بندی شرکت سهامی فرش ایران به 19 گروه اصلی تقسیم می‌شوند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
شستشوی فرش دستبافت خود را به خدمات فرش شویی عابدینی بهترین قالیشویی تهران بسپارید تا جلوه کم‌نظیر خود را حفظ کند.

طرح‌های فرش ایرانی

فرش‌های طرح‌ شاه عباسی: گل معروف شاه عباسی اساس تمام طرح‌های شاه عباسی در فرش ایرانی است. افشان شاه عباسی، لچک ترنج شاه عباسی، شاه عباسی درختی و… انواع طرح‌های این گروه است.
فرش‌های طرح بته جقه: این طرح نیز تنوع زیادی دارد و در اندازه و شکل‌های مختلف بافته می‌شود. بته جقه، بته سرابندی، بته شاخ گوزن، هشت گل، بته قلمکار اصفهان، بته لچک ترنج، بته افشاری، بته سنندج و… طرح‌های مشهور بته جقه هستند.
فرش‌های طرح ماهی درهم: این طرح از رایج‌ترین و پرقدمت‌‌ترین طرح‌های فرش ایرانی است. ماهی زنبوری، ماهی هراتی، زیره ماهی، ماهی کردستان و… انواع طرح ماهی درهم است.
طرح‌های آثار باستانی و ابنیه اسلامی: طرح‌هایی نظیر مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد کبود، مسجد شاه اصفهان، مقبره شیخ صفی، طاق بستان، تخت جمشید، طاق کسری و… در این تقسیم‌بندی گنجانده شده‌اند. این طرح‌ها با الهام از بناها و کاشی‌کاری‌های آنها ایجاد شده است.
فرش‌های طرح افشان: در این طرح تمام گل و برگ‌ها در سطح فرش پراکنده و اصطلاحا افشان می‌شوند. در این طرح قرینه‌ای وجود ندارد. افشان ترنجی، افشان دسته‌گلی، افشان حیوان‌دار، افشان ختایی و… از طرح‌های افشان محسوب می‌شوند.
فرش‌های طرح‌ اقتباسی: طرح‌های شناخته‌شده قفقازی و کوبلنی معروف‌ترین طرح‌های این گروه هستند که شباهت زیادی به نقش فرش کشورهای همسایه ایران و مناطق مرزی دارد.
فرش‌های طرح اسلیمی: اسلیمی یکی از انواع طرح فرش ایرانی است که از تنوع بسیاری برخوردار است. معروف‌ترین طرح آن، اسلیمی دهن اژدر است. در طرح اسلیمی تغییرات زیادی صورت گرفته است و در نتیجه به گروه‌های فرعی زیادی تقسیم شده است. اسلیمی شکسته، اسلیمی بندی، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ماری و… انواع مهم اسلیمی هستند.
فرش‌های طرح درختی: طرح درختی به طبیعت شباهت زیادی دارد. درختی سبزی کار یا آب‌نما، درختی جانوری یا حیوان‌دار، درختی سروی، درختی ترنج‌دار و درختی گلدانی طرح‌های مشهور طرح درختی هستند.
فرش‌های طرح بندی یا واگیره‌ای: در این طرح یک قطعه کوچک از طرح در کل نقشه فرش تکرار می‌شود. طرح‌های فرعی طرح بندی عبارت است از: بندی پیچک، بندی کتیبه‌ای، بندی اسلیمی، بندی قالب خشتی، بندی ترنج‌دار، بندی سروی، بندی مجلسی، بندی درختی، بندی خوشه انگوری و… .
فرش‌های طرح بخارا یا ترکمن: این طرح در گروه طرح‌های ایلی و خاص مردم عشایر و کوچ‌نشین قرار دارد. فرش‌های دارای این طرح بدون نقشه و به طور ذهنی بافته می‌شوند. انواع طرح ترکمن عبارت است از: ترکمنی شانه‌ای، ترکمنی آخال، ترکمنی قاب یمونی، ترکمنی چشم آهو، ترکمنی خورجینی و ترکمنی چهار قاب.
فرش‌های طرح شکارگاه: در این طرح سوارکار، تیر و کمان، نیزه، درخت و گل به چشم می‌خورد. شکارگاه درختی، شکارگاه قابی، شکارگاه ترنج‌دار، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسری انواع طرح شکارگاه است.
فرش‌های طرح قابی: طرح قابی از تعدادی قاب‌های مختلف که به طور منظم کنار هم قرار گرفته‌اند تشکیل شده است. داخل هر قاب با گل و برگ‌های مختلف تزیین می‌شود. قابی اسلیمی، قابی ستونی و قابی قرآنی کرمان طرح‌های فرعی طرح قابی است.
فرش‌های طرح گل فرنگ: این طرح بر اساس شکل گل‌های طبیعی مانند رز با رنگ‌های روشن در نظر گرفته می‌شود. گل فرنگ بیجار، گل فرنگ گل و بلبل، گل فرنگ دسته گلی، افشان گل فرنگ و… طرح‌های گل فرنگ به شمار می‌آیند.
فرش‌های گلدانی: این طرح به صورت یک گلدان بزرگ تمام سطح فرش را دربرمی‌گیرد. گلدانی دوطرفه، گلدانی ختایی، گلدانی سراسری، گلدانی محرابی، گلدانی تکراری، گلدانی لچک ترنج و… انواع طرح گلدانی است.
فرش‌های طرح محرابی: این طرح با الهام از محراب که محل نماز گزاردن امام جماعت است تهیه شده است. محراب گلدانی، محراب قندیلی و محراب درختی از طر‌ح‌های محرابی هستند.
فرش‌های با طرح هندسی: اشکال هندسی در این طرح فرش به کار می‌رود. هندسی ترنج‌دار، هندسی لچک ترنج، هندسی ستاره، هندسی بندی قابی، هندسی خاتم شیرازی و… از طرح‌های مهم این گروه است.
فرش‌های طرح محرمات: این طرح به قلمدانی نیز مشهور است. قلمدانی سراسری، طرح بته با زمینه رنگی و گل ریز با زمینه یک‌رنگ طرح‌های فرعی این گروه است.
فرش‌های طرح تلفیقی: این طرح‌ها در اثر ترکیب و تلفیق دو یا چند طرح اصلی به وجود آمده‌اند و تنوع گسترده‌ای دارند